Ի՞նչ է մահը XXI դարում, և ինչո՞ւ ենք մենք վախենում դրանից:

Ի՞նչ է կանգնած մահվան վախի հետևում, և ինչո՞ւ է երբեմն այդքան դժվար ապրել Ձեր կյանքը:

Մահը անցյալի և ներկայի փիլիսոփաների համար ամենահետաքրքիր երևույթներից է։ Մենք գիտենք, որ մարդկային կյանքը վերջավոր է, ինչը նշանակում է, որ մեր ժամանակը խիստ սահմանափակ է։ Փիլիսոփաներն ուսումնասիրում են, թե մահվան մասին ինֆորմացիան ինչպես է ազդում մարդու կյանքի վրա։

XXI դարն իր տեխնոլոգիաներով և թվային ոլորտում ունեցած հնարավորություններով ստիպում է մեզ շատ հարցեր տալ, թե ինչ է ընդանրապես մահը: Մեր օրերում բիոէթիկայի շրջանակներում հետաքրքիր քննարկում է ծավալվում, թե որոնք են մահվան չափանիշները։ Նախկինում ամեն ինչ պարզ էր. մարդը դադարեց շնչել, նրա սիրտն այլևս չի բաբախում, դա նշանակում էր, որ նա մահացել է: Սակայն այսօր տեխնոլոգիաները կարող են կոմայի մեջ պահել անգամ այն մարդկանց, ովքեր մշտապես գտնվում են վեգետատիվ վիճակում: Նրանք շնչում են, բայց գիտակցությունն այլևս չի գործում այնպես, ինչպես առողջ մարդկանց մոտ։ Նրանք ո՞ղջ են. սա մեր ժամանակի ամենավառ հարցերից մեկն է։

Եթե ​​նայեք այս մտորումներին փիլիսոփայության տեսանկյունից, ապա կարող եք հիշել, որ Հայդեգերը և այլ փիլիսոփաներ, ովքեր հավատարիմ են ֆենոմենոլոգիական ավանդույթին, վստահ են, որ մահը գալիս է այն ​​պահին, երբ մարդն այլևս չի կարող նոր փորձ և զգացում ստանալ, նույնիսկ եթե իր նախորդ էմպիրիկ փորձի հետքերը շարունակում են ապրել թվային ձևաչափով:

Մահը գիտակցության աշխատանքի դադարեցումն է, նույնիսկ եթե մարդու մարմինը գործում է։

Մահվան գոյության շնորհիվ մեր կյանքն ունի առաջնահերթություններ։ Մենք չենք կարող ամեն ինչ անել աշխարհում, ուստի պետք է ընտրենք: Ամենայն հավանականությամբ, մարդկանց մեծամասնության անելիքների ցանկում առաջնահերթ են այն առաջադրանքները, որոնք կարելի է հասցնել կատարել ողջ կյանքի ընթացքում: Հակառակ դեպքում ընտրությունը կարող է անիմաստ լինել։ Մարդիկ այն անում են ինտուիտիվ կերպով:

Սեփական վերջավորության գիտակցումը կապված է նաև «արժեք» հասկացության հետ։ «Վաղանցիկություն» էսսեում Ֆրեյդը գրել է, որ ինչ-որ բանի արժեքի գիտակցումը գալիս է այն ժամանակ, երբ մենք հասկանում ենք, որ այն հավերժ չէ։ Իր էսսեում նա նկարագրել է մի ծաղիկ, որը գեղեցիկ է, քանի որ ծաղկում է միայն մեկ գիշեր: Որքան ուժեղ է գիտակցությունը մեր կյանքի վերջավորության մասին, այնքան ավելի արժեքավոր են որոշ բաներ մեզ համար:

Փիլիսոփաներն ասում են, որ ուրիշների վերջավորության մասին մտածելը շատ ավելի հեշտ է, քան գիտակցելը, որ մահկանացու ես: Մենք դա հասկանում ենք ռացիոնալ մակարդակով, բայց ոչ զգայական մակարդակով: Հայդեգերն այդ բացատրում էր նրանով, որ մարդիկ հակված են մահվան մասին մտածել ապագա ժամանակով. «Դա տեղի կունենա, երբ ես շատ ծերանամ: Բայց հիմա երիտասարդ եմ, ուստի անհանգստանալու ոչինչ չկա»: Փիլիսոփան այս երևույթն անվանում է «անարժանահավատություն»։ Այն թույլ է տալիս անել առօրյա գործեր և չմտածել նրա մասին, որ չկա հավերժական կյանք, իսկ սեփական գործողություններն ու որոշումները տվյալ պահին անհնար է գիտակցել։ Փիլիսոփայի տեսանկյունից դա անելու համար անհրաժեշտ է հասնել կեցության «արժանահավատության», այսինքն՝ գիտակցել սեփական գոյության սկզբնական անիմաստությունը և ճանաչել մահը զգայական փորձի միջոցով, ինչպիսին է անհանգստությունը կամ կարոտը։ «Կեցություն և ժամանակ» գրքում (1927 թ.) նա պնդում է, որ մենք՝ որպես էություն, անողոքաբար շարժվում ենք դեպի մեր մահը, անկախ նրանից՝ ընդունում ենք այն, թե ոչ:

Էպիկուրը կարծում էր, որ մահվան մասին միտքը պետք է ընդհանրապես մի կողմ թողնել: Նրա համար կյանքն ու մահը երկու բոլորովին տարբեր, անհամեմատելի հասկացություններ են։ Ընկերոջը գրած նամակում բացատրում էր, որ երբ մարդ ողջ է, մահ գոյություն չունի, քանի որ նա չի կարող վերապրել այն, մինչդեռ կենդանի է։ Իսկ երբ մարդն արդեն մահացած է, ուրիշ ոչ ոք չի կարող անհանգստանալ։ Այսպիսով, կյանքն ու մահը, նրա տեսանկյունից, ոչ մի կերպ կապված չեն։ Այս տեսակետում մի փոքր խորամանկություն կա, այլ կերպ ասած` պատասխանը կարելի է թերի անվանել. իրականում շատերին անհանգստացնում են այն բաները, որոնք կապված են մահվան հետ, ոչ թե մահը: Օրինակ՝ նրանք վախենում են մահացու հիվանդանալուց կամ վիրավորվելուց, վախենում են իրադարձություններից, որոնք կարող են հանգեցնել անգործության, վախենում են, որ վթարի կենթարկվեն կամ իրենց կհոշոտի ինչ-որ կենդանի։ Այսպիսով, մահվան վախը ներառում է այլ վախեր՝ վախ վնասվածքներից և հիվանդություններից, վախ մարմնական վնասվածքներից և կյանքին սպառնացող վտանգներից:

Ապագայում մարդիկ ավելի ու ավելի են գնահատելու ազնվությունը։ Փիլիսոփայության պրակտիկայի շնորհիվ նրանք կկարողանան սովորել, թե ինչպես ապրել իրենց կյանքը, անել այն, ինչ ցանկանում են: Ընդհանուր առմամբ, կդառնան ավելի «իսկական», իրական` ինչպես գրել է Հայդեգերը, իսկ կրթությունը կլինի այս փոփոխությունների բանալին։